Iedere editie van bis gaan we op zoek naar projecten die antwoord bieden op de vraagstukken van vandaag. De thema’s ‘recente renovaties’, ‘duurzaam bouwen’, ‘buiten in de binnenstad’, ‘wonen en werken’, ‘wonen in appartementen’, ‘renovatie van villa’s en fermettes’ en ‘zichten’ zijn reeds de revue gepasseerd. In 2016 gingen we op zoek naar projecten die een antwoord bieden op de recente en steeds strenger wordende energie- en mobiliteitseisen.
Bis-architectuurwedstrijd: energie- en mobiliteitseisen
Recente energie-eisen en wijzigende inzichten op het gebied van mobiliteit zetten de klassieke woontypologie onder hoge spanning. De isolatiebehoefte is legitiem maar niet zonder verregaande consequenties naar ruimte- en materiaalgebruik. Met de evolutie naar zware isolatiepakketten en performante raamprofielen kan terecht de vraag gesteld waar
het keerpunt ligt en de impact van de energie-eis weegt op het verhoogde milieubewustzijn. In hoeverre moet de woning zelf niet worden herdacht om het evenwicht tussen functie en materiaalgebruik te herstellen?
Als meer gezinnen de auto ruilen voor de fiets zal ook het circulatiepatroon van de woning grondig wijzigen. De nieuwe mobiliteitscertificaten plaatsen de woning in het stedelijk netwerk waarbij het begrip mobiliteit – in brede zin – een grotere rol speelt. Weinig woningen zijn vandaag aangepast aan deze nieuwe benadering en we kunnen opnieuw de vraag stellen hoe deze tendens de woning zal transformeren. Het thema 2016 gaat op zoek naar boeiende conceptuele en architecturale antwoorden op de nieuwe ontwikkelingen in de woningbouw. Omdat vele slimme projecten op de tekentafel blijven hangen, is de oproep
naast gerealiseerde projecten, renovatie en nieuwbouw, uitgebreid naar niet gerealiseerde voorstellen.
Winnaar 1: Absence – discovering & designing in uncharted territory
Architect: CTRL-architecten, Alexander Colson, Alexandra Trianti, Moritz Kasper, Nicole Kengyel
Het project kwam tot stand in het kader van een interdisciplinaire ontwerp studio aan de opleiding Urban Design HCU Hamburg.
“Absence”, of afwezigheid, is een fenomeen
Afwezigheid krijgt in de architectuur of stedelijke planning weinig of geen aandacht. Het ontwerp-team onderzocht het thema in detail en al snel werd duidelijk dat afwezigheid
op zich – het tijdelijk niet-gebruik van een ruimte – wijdverbreid is. Maar vermits het niet gezien wordt als “leegstand”, verdwijnt het daarmee totaal onder de radar. De analyse leidt uiteindelijk tot nieuwe inzichten en concepten die de klassieke, op zichzelf staande woning, in vraag stellen.
“Absence” als een ontwerpmiddel
Na diepgaand en relevant onderzoek over het individuele ‘afwezig zijn van
thuis’ bij verschillende bewonersprofielen, vatte de projectgroep de tijdschema’s en de ritmes ervan op als een ontwerp tool. Dat levert onthullende data over de (soms zeer geringe) hoeveelheid tijd die een specifieke bewoner doorbrengt in – en hoe hij of zij gebruik maakt van – de verschillende woonfuncties. In een voorlopig besluit wordt een set van architecturale ideeën voorgelegd die de gebruiker in staat moet stellen zijn of haar
afwezigheid als een voordeel in te zetten bij het bepalen van de woning.
“Absence” als een model voor co-housing
Foto: CTRL-architecten, Alexander Colson, Alexandra Trianti, Moritz Kasper, Nicole Kengyel
De gegevens uit de studie worden in het besluit opnieuw gegroepeerd in complexe tijdstabellen en exploratieve tekeningen en ingezet bij een schematisch voorontwerp voor een cohousing project. Boeiende onderliggende thema’s zijn het compact ruimtegebruik en het inspelen op nieuwe leefmodellen. De kracht van dit werk ligt in de grondige analyse en de grafische uitwerking ervan.
Winnaar 2: De wintertuinwoning
Architect: STUDIOLO architectuur – Koen Matthys, Koen Matthys, Karolien Vanmerhaeghe, Sigyn De Lombaerde, Johan Liekens
Foto’s: Stijn Bollaert
Het project kwam tot stand in het kader het initiatief Stedelijke Woonkavels SOGENT.
Innoverende typologie
In deze stadswoning in Ledeberg wordt een wintertuin, een binnenterras en
‘buitenkamer‘ gebruikt als verlengstuk van het wonen en als thermische / akoestische buffer. Verschillende activiteiten die in de klassieke stadswoning geen plek vinden, kunnen zich hier ontwikkelen: verblijven, spelen, klussen, werken aan fietsen, of de passie van een kruidentuin. Door de positie van de technische uitrusting en de oriëntatie van de wintertuin kan de woning aangepast worden aan de toekomstige eisen van de bewoners. De architecturale behandeling van het bouwvolume in baksteen is ingegeven door de ambitie om een sterk representatief beeld te maken op deze hoek. Het initieel plan voorzag in de volledige aanleg van een voorplein in dezelfde materialen als het gebouw. (buurtpleintje met zitbank en schans)
Foto: Stijn Bollaert – Studiolo Architectuur
De tweede gevel
Het gebruik van een tweede gevel regelt de afstand tot het publiek domein, geeft de woning een uitbreiding tot ‘zomerhuis’ en organiseert de zichten. In de marge tussen het geïsoleerde volume waar aan alle energie-eisen voldaan zijn en de tweede gevel, introduceren de ontwerpers een nieuwe schakel: de ‘buitenkamer‘. Deze bemiddelt in het schijnbare conflict tussen het publieke en het private van de stadswoning. De schakel zoekt een alternatief voor de vraag naar privacy zonder blinde straatgevels te maken, om een representatieve toegang tot de woning te krijgen zonder nauwe thermische portalen, de eis van een fietsberging zonder obstakels en het perspectief op een interieur dat de smalle kavel overstijgt.
In het voorontwerp van de woning zit een avontuurlijke zoektocht naar een nieuwe typologie voor een stadswoning met een meerwaarde voor haar onmiddellijke omgeving en een heldere interne opbouw.
Foto: Stijn Bollaert – Studiolo Architectuur
Winnaar 3: Hoekwoning in Gent
Architect: Goesaert Architect – Dries Goesaert, Celine Minjauw en Jeroen Tousseyn
Het project kwam tot stand in het kader een samenwerking tussen het ontwerpatelier 3 en een masterstudio, vakgroep A&S, (Ugent) .
De wintertuin als schakel
Dit niet gerealiseerde ontwerp voor een stadswoning in Ledeberg neemt als uitgangspunt de opgave van de woonkavels SOGENT. Hierbij moeten door middel van kleine ingrepen op hoekpercelen, nieuwe gezonde woningen en kleine ontmoetingsplekken ontstaan die de leefbaarheid en herkenbaarheid van deze buurt moeten vergroten. In het ontwerp wordt de rooilijn op de hoek teruggetrokken zodat hier een ruimte voor de buurt ontstaat en de straatprofiel aan licht wint. De woning zelf is opgebouwd rond een centrale wintertuin en een buitenterras dat het beschermde volume opsplitst in twee delen. Door middel van verdieping hoge vouwramen langs de wintertuin kan de grens tussen binnen en buiten in elk seizoen anders gedefinieerd worden.
Ontworpen voor een traditioneel gezin met kinderen, kan de woning ook anders ingevuld worden. Het circulatiepatroon is zo ontworpen dat de linkervleugel kan omgevormd worden tot een afzonderlijke verblijfplaats en volledig autonoom kan functioneren.
De wintertuin als klimatologisch element
Wat dit model zo interessant maakt is het samengaan van een beperkt beschermd en dus betaalbaar bouwvolume met een ruime woonoppervlakte in de zomer wanneer de
woning geen boodschap heeft aan een zwaar geïsoleerde bouwschil en ze door het schouweffect van de serre gekoeld moet worden. Een toekomstmodel dat kan reageren op de voorspelde klimaatswijzigingen met langere warmere en vochtige periodes. De studie naar de energiebehoefte en materiaalgebruik van dit model ondersteunt de ambities van dit project.
Foto: Goesaert Architect
Winnaar 4: Militair hospitaal Antwerpen
Architect: Architecten Achtergael i.s.m. Stéphane Beel Architects
Architectuur: Architecten Achtergael, Stéphane Beel Architects, 360 Architects, Collectief Noord
Landschapsarchitectuur: Michel Desvigne Paysagistes;
Ontwikkelaar/opdrachtgever: AG Vespa, Vanhaerents en Matexi;
Ingenieurs: Grontmij, Talboom
Foto’s: Toon Grobet
Het militair hospitaal als schakel in het stedelijk netwerk. De site van het Militair Hospitaal Antwerpen vormde door het militaire karakter van de plek jarenlang een ontoegankelijke, afgesloten enclave en een blinde vlek in het collectieve geheugen. De herbestemming van de site bood de unieke kans om een operatie van stadsvernieuwing uit te voeren op een terrein met een aanzienlijke oppervlakte en dito mogelijkheden, zowel intern als voor de omgeving. Een van de grote uitdagingen van het project lag enerzijds in het omgaan met de randen, toegangen en relatie van het Militair Hospitaal – Arsenaal met zijn omgeving en anderzijds in het herbestemmen van de site zonder zijn specifiek karakter te verliezen. Het Militair Hospitaal Antwerpen vormt de schakel tussen de Posthofwijk en de Zurenborgwijk. De nieuwe woonbuurt versterkt de kwaliteiten van deze wijken en kan flexibel omgaan met wijzigingen in haar omgeving.
Foto: Toon Grobet – Architecten Achtergael
Het ontwerp draagt de mogelijkheid in zich om te evolueren zonder hierbij haar eigen identiteit als voormalige enclave te verloochenen. Naast een hoge interne leefbaarheid streeft de nieuwe woonbuurt naar een zo groot mogelijke openheid naar de buurt. Deze ontvankelijkheid uit zich in het maximaliseren van de open ruimte en in het beperken van het aantal wooneenheden. Wonen in het groen kwartier. De site werd autovrij gemaakt om een gelijkwaardige beleving van het openbaar domein mogelijk te maken voor zowel bewoners als bezoekers. De inritten van de ondergrondse parkings voor de bewoners en de bovengrondse staanplaatsen voor bezoekers bevinden zich bijgevolg aan de rand van het terrein.
Het project voorziet in een gedifferentieerd woningaanbod; van stadswoningen en appartementen tot sociale woningen en lofts. Het aantal wooneenheden werd beperkt tot 420. Hierdoor blijft de druk op het gebied en de omgeving beperkt. De gehele site is veeleer als een stedelijke tuin geconcipieerd, waar densiteit geplaatst wordt in een informeel groen kader. Op het terrein zijn de uitgangspunten van het masterplan duidelijk waarneembaar: de open ruimte is royaal en exclusief voor de zwakke weggebruiker, de fiets- en voetgangers assen structureren de site en sluiten op weloverwogen plaatsen aan op de bestaande stedelijke assen. De architectuur van de nieuwe gebouwen varieert op de thema’s van de bestaande baksteenconstructies met een nuchtere taal en zonder hang naar historiserende details. In een laatste bouwfase worden ook de publieke voorzieningen uitgebreid. Samen met de afwisseling in woontypes en beheersvormen ontstaat hier een volwaardige stadsomgeving.
Foto: Toon Grobet – Architecten Achtergael
Laat je woning niet enkel aan de energie- en mobiliteitseisen voldoen, maar schenk ook aandacht aan je eigen eisen. Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief en laat je inspireren door andere projecten.
